UPSC MAINS 250-300 WORDS - in Kannada + English | Scroll down For Kannada Version
Balance sheet of RBI (A summary of assets and Liabilities)
INTRO:
The Reserve Bank of India's (RBI) balance sheet provides a snapshot of its financial position, summarizing its assets and liabilities. Understanding this balance sheet is essential for grasping how the RBI manages India’s monetary policy, currency, and financial stability.
Liabilities
Currency in Circulation: The RBI is responsible for issuing currency in India. The currency notes and coins in circulation represent a significant liability for the RBI, as these are claims that people hold against the central bank.
Deposits: This includes government deposits, commercial bank deposits, and balances from other financial institutions. Government deposits are primarily maintained for transactions with the central government, while bank deposits ensure liquidity in the banking system.
Reserves: The RBI holds contingency and asset development reserves to manage unforeseen financial stress and fund long-term projects.
Assets
Foreign Currency Assets: These are reserves held in the form of foreign currencies, gold, and Special Drawing Rights (SDRs). This helps maintain the stability of the Indian rupee and manage external shocks.
Domestic Securities: The RBI holds government bonds and securities, enabling it to regulate money supply and interest rates through open market operations.
Loans and Advances: The RBI provides loans to commercial banks and other financial institutions to manage liquidity in the economy.
Conclusion:
In sum, the balance sheet reflects the RBI’s role in economic stability and currency management. Through careful asset management and balanced liabilities, the RBI supports financial stability, liquidity, and monetary control.
-------------------------------------------------------------------------
ಭಾರತೀಯ ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ (RBI) ಯ ಬ್ಯಾಲೆನ್ಸ್ ಶೀಟ್
ಪರಿಚಯ
ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ (RBI) ಭಾರತದ ಕೇಂದ್ರ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಆಗಿದ್ದು, ದೇಶದ ವಿತ್ತೀಯ ಮತ್ತು ಹಣಕಾಸು ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುವ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಅದರ ಬ್ಯಾಲೆನ್ಸ್ ಶೀಟ್, ಅದರ ಆರ್ಥಿಕ ಆರೋಗ್ಯದ ಸ್ನ್ಯಾಪ್‌ಶಾಟ್, ಅದರ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳು ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕತೆಯನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವಲ್ಲಿ ಅದರ ಪಾತ್ರದ ಒಳನೋಟಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ.
ಬ್ಯಾಲೆನ್ಸ್ ಶೀಟ್ ಅನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವುದು
ಬ್ಯಾಲೆನ್ಸ್ ಶೀಟ್ ಎನ್ನುವುದು ಹಣಕಾಸಿನ ಹೇಳಿಕೆಯಾಗಿದ್ದು ಅದು ಕಂಪನಿಯ ಆಸ್ತಿಗಳು, ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆಗಳು ಮತ್ತು ಷೇರುದಾರರ ಇಕ್ವಿಟಿಯನ್ನು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ಮೂಲಭೂತ ಲೆಕ್ಕಪತ್ರ ಸಮೀಕರಣಕ್ಕೆ ಬದ್ಧವಾಗಿದೆ:
ಸ್ವತ್ತುಗಳು = ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆಗಳು + ಷೇರುದಾರರ ಇಕ್ವಿಟಿ
ಆರ್‌ಬಿಐ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಇದು ಸ್ವಲ್ಪ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿದೆ. ಕೇಂದ್ರ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಆಗಿ, ಇದು ಷೇರುದಾರರನ್ನು ಹೊಂದಿಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ, ಅದರ ನಿವ್ವಳ ಮೌಲ್ಯವನ್ನು ಅದರ ಬಂಡವಾಳ ಮತ್ತು ಮೀಸಲುಗಳಿಂದ ಪ್ರತಿನಿಧಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ, ಸಮೀಕರಣವು ಆಗುತ್ತದೆ:
ಸ್ವತ್ತುಗಳು = ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆಗಳು + ಬಂಡವಾಳ + ಮೀಸಲು
ಆರ್‌ಬಿಐನ ಬ್ಯಾಲೆನ್ಸ್ ಶೀಟ್‌ನ ಸ್ವತ್ತುಗಳು
ಆರ್‌ಬಿಐನ ಬ್ಯಾಲೆನ್ಸ್ ಶೀಟ್‌ನ ಸ್ವತ್ತುಗಳ ಭಾಗವು ಪ್ರಾಥಮಿಕವಾಗಿ ಈ ಕೆಳಗಿನವುಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ:
- ಚಿನ್ನದ ಮೀಸಲು: ಇದು ಆರ್‌ಬಿಐ ಹೊಂದಿರುವ ಚಿನ್ನದ ಗಟ್ಟಿ ಮತ್ತು ಚಿನ್ನದ ನಾಣ್ಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಚಿನ್ನವು ಮೌಲ್ಯದ ಅಂಗಡಿಯಾಗಿ ಮತ್ತು ಹಣದುಬ್ಬರದ ವಿರುದ್ಧ ಹೆಡ್ಜ್ ಆಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ.
- ವಿದೇಶಿ ಕರೆನ್ಸಿ ಆಸ್ತಿಗಳು: ಇವು RBI ಹೊಂದಿರುವ ವಿದೇಶಿ ವಿನಿಮಯ ಮೀಸಲುಗಳಾಗಿವೆ, ಪ್ರಾಥಮಿಕವಾಗಿ US ಡಾಲರ್‌ಗಳು, ಯೂರೋಗಳು ಮತ್ತು ಇತರ ಪ್ರಮುಖ ಕರೆನ್ಸಿಗಳ ರೂಪದಲ್ಲಿ. ವಿನಿಮಯ ದರವನ್ನು ಸ್ಥಿರಗೊಳಿಸಲು ಮತ್ತು ಬಾಹ್ಯ ಸಾಲವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಲು ಈ ಮೀಸಲುಗಳನ್ನು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
- ಸರ್ಕಾರಿ ಭದ್ರತೆಗಳು: ಆರ್‌ಬಿಐ ಸರ್ಕಾರಿ ಭದ್ರತೆಗಳಲ್ಲಿ ಹೂಡಿಕೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ, ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಬಾಂಡ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಖಜಾನೆ ಬಿಲ್‌ಗಳು. ಈ ಹೂಡಿಕೆಗಳು ಸರ್ಕಾರವು ತನ್ನ ಖರ್ಚಿಗೆ ಹಣಕಾಸು ಒದಗಿಸಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ.
- ಸಾಲಗಳು ಮತ್ತು ಮುಂಗಡಗಳು: ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ದ್ರವ್ಯತೆಯನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಆರ್‌ಬಿಐ ವಾಣಿಜ್ಯ ಬ್ಯಾಂಕುಗಳು ಮತ್ತು ಹಣಕಾಸು ಸಂಸ್ಥೆಗಳಿಗೆ ಸಾಲ ಮತ್ತು ಮುಂಗಡಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ.
- ಇತರ ಸ್ವತ್ತುಗಳು: ಈ ವರ್ಗವು ಭೂಮಿ, ಕಟ್ಟಡಗಳು ಮತ್ತು ಇತರ ಹೂಡಿಕೆಗಳಂತಹ ವಿವಿಧ ಸ್ವತ್ತುಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ.
ಆರ್‌ಬಿಐನ ಬ್ಯಾಲೆನ್ಸ್ ಶೀಟ್‌ನ ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆಗಳು
ಆರ್‌ಬಿಐನ ಬ್ಯಾಲೆನ್ಸ್ ಶೀಟ್‌ನ ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆಯ ಭಾಗವು ಪ್ರಾಥಮಿಕವಾಗಿ ಈ ಕೆಳಗಿನವುಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ:
- ಚಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿರುವ ಕರೆನ್ಸಿ: ಇದು ಆರ್‌ಬಿಐ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕತೆಯಲ್ಲಿ ಚಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿರುವ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ನೋಟುಗಳು ಮತ್ತು ನಾಣ್ಯಗಳ ಒಟ್ಟು ಮೌಲ್ಯವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ.
- ಠೇವಣಿಗಳು: ಇವು ವಾಣಿಜ್ಯ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳು ಆರ್‌ಬಿಐನಲ್ಲಿ ಠೇವಣಿ ಮಾಡಿದ ನಿಧಿಗಳಾಗಿವೆ. ಬ್ಯಾಂಕ್‌ಗಳು ತಮ್ಮ ಠೇವಣಿಗಳ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಶೇಕಡಾವಾರು ಪ್ರಮಾಣವನ್ನು ಆರ್‌ಬಿಐನಲ್ಲಿ ಮೀಸಲು ರೂಪದಲ್ಲಿ ನಿರ್ವಹಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.
- ಸರ್ಕಾರಿ ಠೇವಣಿಗಳು: ಸರ್ಕಾರವು ಆರ್‌ಬಿಐನಲ್ಲಿ ಠೇವಣಿಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ, ಅದನ್ನು ಅದರ ಖರ್ಚು ಅಗತ್ಯಗಳನ್ನು ಪೂರೈಸಲು ಬಳಸಬಹುದು.
- ಇತರ ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆಗಳು: ಈ ವರ್ಗವು ಸಂಚಿತ ಬಡ್ಡಿ, ಬಾಕಿ ಪಾವತಿಗಳು ಮತ್ತು ಇತರ ಬಾಧ್ಯತೆಗಳಂತಹ ವಿವಿಧ ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ.
ಬಂಡವಾಳ ಮತ್ತು ಮೀಸಲು
ಆರ್‌ಬಿಐನ ಬ್ಯಾಲೆನ್ಸ್ ಶೀಟ್‌ನ ಬಂಡವಾಳ ಮತ್ತು ಮೀಸಲು ವಿಭಾಗವು ಅದರ ನಿವ್ವಳ ಮೌಲ್ಯವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ:
- ಬಂಡವಾಳ: ಇದು ಆರ್‌ಬಿಐನಲ್ಲಿ ಹೂಡಿಕೆ ಮಾಡಿದ ಆರಂಭಿಕ ಬಂಡವಾಳವಾಗಿದೆ.
- ಮೀಸಲು: ಇವುಗಳು ಸಂಚಿತ ಲಾಭಗಳು ಮತ್ತು ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಮೀಸಲುಗಳಾಗಿವೆ.
ಆರ್‌ಬಿಐನ ಬ್ಯಾಲೆನ್ಸ್ ಶೀಟ್‌ನ ಮಹತ್ವ
ಭಾರತೀಯ ಆರ್ಥಿಕತೆಯಲ್ಲಿ RBI ಯ ಬ್ಯಾಲೆನ್ಸ್ ಶೀಟ್ ನಿರ್ಣಾಯಕ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸುತ್ತದೆ:
- ಹಣಕಾಸು ನೀತಿ: ಹಣ ಪೂರೈಕೆ ಮತ್ತು ಬಡ್ಡಿದರಗಳನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸಲು ಮುಕ್ತ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳಂತಹ ವಿತ್ತೀಯ ನೀತಿ ಪರಿಕರಗಳನ್ನು ಕಾರ್ಯಗತಗೊಳಿಸಲು ಆರ್‌ಬಿಐ ತನ್ನ ಬ್ಯಾಲೆನ್ಸ್ ಶೀಟ್ ಅನ್ನು ಬಳಸುತ್ತದೆ.
- ಹಣಕಾಸಿನ ಸ್ಥಿರತೆ: ಆರ್‌ಬಿಐ ಬ್ಯಾಲೆನ್ಸ್ ಶೀಟ್ ಬ್ಯಾಂಕಿಂಗ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗೆ ದ್ರವ್ಯತೆಯನ್ನು ಒದಗಿಸುವ ಮೂಲಕ ಮತ್ತು ವ್ಯವಸ್ಥಿತ ಅಪಾಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವ ಮೂಲಕ ಹಣಕಾಸಿನ ಸ್ಥಿರತೆಯನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ.
- ವಿದೇಶಿ ವಿನಿಮಯ ನಿರ್ವಹಣೆ: ಆರ್‌ಬಿಐನ ವಿದೇಶಿ ವಿನಿಮಯ ಮೀಸಲು ವಿನಿಮಯ ದರವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ದೇಶದ ಬಾಹ್ಯ ವಲಯವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸುತ್ತದೆ.
ತೀರ್ಮಾನ
ಆರ್‌ಬಿಐನ ಬ್ಯಾಲೆನ್ಸ್ ಶೀಟ್ ಒಂದು ಸಂಕೀರ್ಣ ಹಣಕಾಸು ದಾಖಲೆಯಾಗಿದ್ದು ಅದು ಆರ್ಥಿಕತೆಯಲ್ಲಿ ಕೇಂದ್ರ ಬ್ಯಾಂಕ್‌ನ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ.
ಅದರ ಬ್ಯಾಲೆನ್ಸ್ ಶೀಟ್‌ನ ವಿವಿಧ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವ ಮೂಲಕ, ನಾವು ಆರ್‌ಬಿಐನ ವಿತ್ತೀಯ ನೀತಿ ನಿರ್ಧಾರಗಳು, ಹಣಕಾಸು ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಮೇಲೆ ಅದರ ಪ್ರಭಾವ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಮತ್ತು ಸ್ಥಿರತೆಗೆ ಅದರ ಕೊಡುಗೆಯ ಒಳನೋಟಗಳನ್ನು ಪಡೆಯಬಹುದು.
