ಭಾರತದ ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು: A Detailed Overview for UPSC Preparation
ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ನಿಬಂಧನೆಗಳು
- ವಿಧಿ 63: ಭಾರತದ ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಯ ಕಚೇರಿಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸುತ್ತದೆ.
- ವಿಧಿ 64: ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು ರಾಜ್ಯಸಭೆಯ (ರಾಜ್ಯಗಳ ಕೌನ್ಸಿಲ್) ಪದನಿಮಿತ್ತ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟಪಡಿಸುತ್ತದೆ.
- ವಿಧಿ 65: ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು ಹಂಗಾಮಿ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸುವಾಗ ನಿಬಂಧನೆಗಳನ್ನು ಹಾಕುತ್ತಾರೆ.
- ವಿಧಿ 66: ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳ ಚುನಾವಣೆಯ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ.
- ವಿಧಿ 67 ಮತ್ತು 68: ಖಾಲಿ ಹುದ್ದೆಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಲು ಅಥವಾ ಭರ್ತಿ ಮಾಡಲು ನಿಯಮಗಳು, ಷರತ್ತುಗಳು ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯವಿಧಾನಗಳನ್ನು ತಿಳಿಸಿ.
ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳ ಆಯ್ಕೆ
1. ಎಲೆಕ್ಟೋರಲ್ ಕಾಲೇಜ್/ Electoral College
ಸಂಸತ್ತಿನ ಸದಸ್ಯರು (ಎಂಪಿಗಳು) ಮತ್ತು ಶಾಸಕಾಂಗ ಅಸೆಂಬ್ಲಿಗಳ ಸದಸ್ಯರು (ಎಂಎಲ್ಎಗಳು) ಚುನಾಯಿತರಾದ ಭಾರತದ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಂತಲ್ಲದೆ, ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಯನ್ನು ಸಂಸತ್ತಿನ ಉಭಯ ಸದನಗಳ (ಲೋಕಸಭೆ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯಸಭೆ) ಸದಸ್ಯರು ಮಾತ್ರ ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
ಈ ಚುನಾವಣೆಯು ಸಂಸತ್ತಿನ ಎರಡೂ ಸದನಗಳ ಚುನಾಯಿತ ಮತ್ತು ನಾಮನಿರ್ದೇಶಿತ ಸದಸ್ಯರನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ಚುನಾವಣಾ ಕಾಲೇಜನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತದೆ.
2. ಚುನಾವಣಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆ/ System of Election
ಚುನಾವಣೆಯು ಒಂದೇ ವರ್ಗಾವಣೆ ಮಾಡಬಹುದಾದ ಮತ ಪದ್ಧತಿ ಮತ್ತು ಅನುಪಾತದ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯವನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತದೆ. (Single transferable vote system and proportional representation. )
ಗುಪ್ತ ಮತದಾನದ(secret ballot) ಮೂಲಕ ಮತದಾನ ನಡೆಯುತ್ತದೆ.
3. ಅರ್ಹತೆ/Eligibility
- ಭಾರತದ ಪ್ರಜೆಯಾಗಿರಬೇಕು/ citizen of India.
- ಕನಿಷ್ಠ 35 ವರ್ಷ ವಯಸ್ಸಿನವರಾಗಿರಬೇಕು/ at least 35 years old.
- ರಾಜ್ಯಸಭಾ ಸದಸ್ಯರಾಗಿ ಚುನಾವಣೆಗೆ ಅರ್ಹತೆ ಹೊಂದಿರಬೇಕು..
- ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರ ಅಥವಾ ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಲಾಭದ ಕಚೇರಿಯನ್ನು ಹೊಂದಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ/ Cannot hold any other office of profit under the Government of India or a state government.
ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳ ಪಾತ್ರಗಳು ಮತ್ತು ಅಧಿಕಾರಗಳು/ Roles and Powers of the Vice-President
1. ರಾಜ್ಯಸಭೆಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು
- ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು ರಾಜ್ಯಸಭೆಯ ಪದನಿಮಿತ್ತ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸುತ್ತಾರೆ(ex-officio Chairperson of the ರಾಜ್ಯಸಭೆ)
- ಕ್ರಮವನ್ನು ಕಾಪಾಡುವಲ್ಲಿ, ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳ ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯವಿಧಾನದ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುವಲ್ಲಿ ಅವರು ಮಹತ್ವದ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸುತ್ತಾರೆ.
- ಸಮಬಲದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು, ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ, ಮತ ಚಲಾಯಿಸಬಹುದು.
2. ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುವುದು:
ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು ಎರಡು ಸನ್ನಿವೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಹಂಗಾಮಿ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳಗಿ(Acting President) ಹೆಜ್ಜೆ ಹಾಕುತ್ತಾರೆ :
- ಮರಣ, ರಾಜೀನಾಮೆ, ತೆಗೆದುಹಾಕುವಿಕೆ ಅಥವಾ ಇನ್ನಾವುದೇ ಕಾರಣದಿಂದ ಅಧ್ಯಕ್ಷರ ಕಚೇರಿಯಲ್ಲಿ ಖಾಲಿ ಇರುವಾಗ.
- ಅನಾರೋಗ್ಯ, ಗೈರುಹಾಜರಿ ಅಥವಾ ಇನ್ನಾವುದೇ ಕಾರಣದಿಂದ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು ಕರ್ತವ್ಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದಿದ್ದಾಗ.
ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುವಾಗ, ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳ ಎಲ್ಲಾ ಅಧಿಕಾರಗಳನ್ನು ಚಲಾಯಿಸುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಅದೇ ರೀತಿಯ ವೇತನವನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು ಗರಿಷ್ಠ ಆರು ತಿಂಗಳವರೆಗೆ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಬಹುದು, ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಹೊಸ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಬೇಕು.
ಅವಧಿ ಮತ್ತು ತೆಗೆದುಹಾಕುವಿಕೆ/ Term and Removal
1. ಕಛೇರಿಯ ಅವಧಿ:
ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು 5 ವರ್ಷಗಳ ಅವಧಿಗೆ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸುತ್ತಾರೆ ಆದರೆ ಬಹು ಅವಧಿಗೆ ಮರು-ಚುನಾಯಿಸಬಹುದು.
ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳಿಗೆ ರಾಜೀನಾಮೆ ಪತ್ರ ಸಲ್ಲಿಸುವ ಮೂಲಕ ತಮ್ಮ ಅವಧಿ ಪೂರ್ಣಗೊಳ್ಳುವ ಮೊದಲು ರಾಜೀನಾಮೆ ನೀಡಬಹುದು..
2. ತೆಗೆಯುವಿಕೆ:
ರಾಜ್ಯಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಸಂಪೂರ್ಣ ಬಹುಮತದಿಂದ (effective Majority/ ಒಟ್ಟು ಸದಸ್ಯರ ಬಹುಪಾಲು) ಅಂಗೀಕರಿಸಿದ ನಿರ್ಣಯದ ಮೂಲಕ ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಬಹುದು, ನಂತರ ಅದನ್ನು ಒಪ್ಪಿಗೆಗಾಗಿ ಲೋಕಸಭೆಗೆ ಕಳುಹಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಅಂತಹ ನಿರ್ಣಯವನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸುವ ಮೊದಲು ಕನಿಷ್ಠ 14-ದಿನಗಳ ಸೂಚನೆ ಅವಧಿಯ ಅಗತ್ಯವಿದೆ.
ಆದಾಗ್ಯೂ, ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು, ಅಧ್ಯಕ್ಷರಂತೆ ದೋಷಾರೋಪಣೆ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು (impeachment process) ಹೊಂದಿಲ್ಲ.
ವೇತನಗಳು ಮತ್ತು ಸವಲತ್ತುಗಳು
ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿರು, ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಯಾಗಿರುವುದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ರಾಜ್ಯಸಭೆಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಸಂಬಳ ಮತ್ತು ಭತ್ಯೆಗಳನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುವಾಗ, ಅವರು ಅಧ್ಯಕ್ಷರ ಸಂಬಳ, ಸವಲತ್ತುಗಳು ಮತ್ತು ಸವಲತ್ತುಗಳಿಗೆ ಅರ್ಹರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ..
U.S. ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿರೊಂದಿಗೆ ಹೋಲಿಕೆ
| Aspect | ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ of India | ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ of the USA |
|---|---|---|
| ಶಾಸಕಾಂಗದಲ್ಲಿ ಪಾತ್ರ | ರಾಜ್ಯಸಭೆಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು | ಸೆನೆಟ್ ಅಧ್ಯಕ್ಷ |
| ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಯಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ | ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳು ಲಭ್ಯವಿಲ್ಲದಿದ್ದಾಗ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಾರೆ | ಅಧ್ಯಕ್ಷರನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಿದರೆ ಅಥವಾ ಮರಣಹೊಂದಿದರೆ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗುತ್ತಾರೆ |
| ಚುನಾವಣಾ ವಿಧಾನ | ಒಂದೇ ವರ್ಗಾವಣೆ ಮತದ ಮೂಲಕ ಸಂಸದರಿಂದ ಚುನಾಯಿತರಾಗುತ್ತಾರೆ/ single transferable vote | ಭಾರತದ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಚುನಾವಣಾ ಕಾಲೇಜಿನ ಮೂಲಕ ಚುನಾಯಿತರಾದರುUPSC ಗಾಗಿ ಪ್ರಮುಖ ಸಂಗತಿಗಳು |
- ಭಾರತದ ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಯು ಕಾರ್ಯಾಂಗ ಅಥವಾ ಲೋಕಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಔಪಚಾರಿಕ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಹೊಂದಿಲ್ಲ.
- ಅಧ್ಯಕ್ಷರಂತಲ್ಲದೆ, ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಯರು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಅವಧಿಯ ನಿರ್ಬಂಧವಿಲ್ಲದೆ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಅನುಪಸ್ಥಿತಿಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿಯೂ ಸಹ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಬಹುದು/ Unlike the President, the Vice-President can continue to hold the position even during the absence of the President without a specific term restriction.
- ಮೊದಲ ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ: ಡಾ.ಸರ್ವೆಪಲ್ಲಿ ರಾಧಾಕೃಷ್ಣನ್, ನಂತರ ಭಾರತದ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಯಾದರು.
- ಪ್ರಸ್ತುತ ಉಪಾಧ್ಯಕ್ಷರು (as of 2024): [ಜಗದೀಪ್ ಧನಕರ್]
Practice Questions for Revision
- Prelims: ಭಾರತೀಯ ಸಂವಿಧಾನದ ಯಾವ ವಿಧಿಯು ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಹುದ್ದೆಯನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ? - Article 63
- Mains: ಭಾರತೀಯ ರಾಜಕೀಯದಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ರಾಜ್ಯಸಭೆಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಉಪಾಧ್ಯಕ್ಷರ ಪಾತ್ರದ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಚರ್ಚಿಸಿ.
- ಸಭಾಧ್ಯಕ್ಷರು: ಸಭಾಪತಿಯವರು ಸದನದಲ್ಲಿ ಸೌಹಾರ್ದತೆಯನ್ನು ಕಾಪಾಡುವ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲಂಘಿಸುವ ಅಥವಾ ಕಲಾಪಕ್ಕೆ ಅಡ್ಡಿಪಡಿಸುವ ಯಾವುದೇ ಸದಸ್ಯರ ವಿರುದ್ಧ ಶಿಸ್ತು ಕ್ರಮವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತಾರೆ.
- ಆದೇಶದ ಅಂಶಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುವುದು: ಅಧಿವೇಶನಗಳಲ್ಲಿ ಸದಸ್ಯರು ಎತ್ತುವ ಆದೇಶದ ಅಂಶಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸಲು ಅಧ್ಯಕ್ಷರಿಗೆ ಅಧಿಕಾರವಿದೆ.
- ಸಮಿತಿಗಳಿಗೆ ಬಿಲ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಮೊಷನ್‌ಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುವುದು: ವಿವರವಾದ ಪರೀಕ್ಷೆ ಮತ್ತು ವರದಿಗಾಗಿ ಸೂಕ್ತ ಸಂಸದೀಯ ಸಮಿತಿಗಳಿಗೆ ಮಸೂದೆಗಳು, ನಿರ್ಣಯಗಳು ಮತ್ತು ಇತರ ಚಲನೆಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುವ ಮೂಲಕ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು ಶಾಸಕಾಂಗ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಣಾಯಕ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸುತ್ತಾರೆ.
- ಮತ ಚಲಾವಣೆ: ರಾಜ್ಯಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಮತಯಾಚನೆಯಾಗುವ ಯಾವುದೇ ವಿಷಯದ ಮೇಲೆ ಟೈ ಆಗುವ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ಅಧ್ಯಕ್ಷರು ಮತ ಚಲಾಯಿಸುವ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತಾರೆ.
- ರಾಜ್ಯಸಭೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುವುದು: ಅಧ್ಯಕ್ಷರು ಭಾರತದ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ, ಲೋಕಸಭೆ (ಸಂಸತ್ತಿನ ಕೆಳಮನೆ) ಮತ್ತು ಇತರ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಥೆಗಳೊಂದಿಗಿನ ಸಂಬಂಧಗಳಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯಸಭೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತಾರೆ.
- ಹಣದ ಬಿಲ್‌ಗಳ ಉಲ್ಲೇಖ: ರಾಜ್ಯಸಭೆಯು ಹಣದ ಮಸೂದೆಗಳೊಂದಿಗೆ ವ್ಯವಹರಿಸುವಾಗ ಸೀಮಿತ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರೂ, 110 ನೇ ವಿಧಿಯಲ್ಲಿ ವಿವರಿಸಿರುವ ನಿಬಂಧನೆಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಮಸೂದೆಯು ಹಣದ ಮಸೂದೆಯೇ ಅಥವಾ ಇಲ್ಲವೇ ಎಂಬುದನ್ನು ಪ್ರಮಾಣೀಕರಿಸುವ ಮೂಲಕ ಅಧ್ಯಕ್ಷರು ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸುತ್ತಾರೆ. ಭಾರತೀಯ ಸಂವಿಧಾನ.
ಇದು ಭಾರತದ ಉಪರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಯ ಟಿಪ್ಪಣಿಗಳನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ. ಆಳವಾದ ತಿಳುವಳಿಕೆಗಾಗಿ, ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳು ಭಾರತೀಯ ಸಂವಿಧಾನದಲ್ಲಿನ ಸಂಬಂಧಿತ ಲೇಖನಗಳ ಮೂಲಕ ಹೋಗಬೇಕು ಮತ್ತು ಈ ಕಚೇರಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಪ್ರಸ್ತುತ ವ್ಯವಹಾರಗಳನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸಬೇಕು.
